12 / 18
Στο κείμενο διατυπώνεται καταφατικά η θέση ότι η ηθική αρετή είναι αποτέλεσμα
συνήθειας και στη συνέχεια συνάγεται συμπέρασμα με άρνηση, για να δειχτεί τι
δεν είναι η ηθική αρετή
.
Παρεκκλίνοντας λοιπόν ο Αριστοτέλης από την καταφατική
πορεία της σκέψης του προτίθεται να αναιρέσει την άποψη άλλων ότι η ηθική αρετή
υπάρχει μέσα μας εκ φύσεως. Προσπαθεί λοιπόν να ενισχύσει τη θέση του
ανατρέποντας την αντίθετη. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο συσσωρεύονται
στο σχετικό χωρίο εννέα λέξεις και φράσεις με αρνητική σημασία. Οι τόσο πολλές
αυτές αρνήσεις υπογραμμίζουν με έντονο τρόπο τη διάσταση ανάμεσα στο
ἐξ
ἔθους
και στο
φύσει
.
οὐθέν γάρ τῶν φύσει ὄντων ἄλλως ἐθίζεται … οὐδ’ ἄλλο οὐδέν τῶν ἄλλως
πεφυκότων ἄλλως ἄν ἐθισθείη
:
Για να ενισχύσει το συμπέρασμα και τη θεωρητική ετυμολογική στήριξή του, ο
Αριστοτέλης φέρνει δύο πολύ παραστατικά και πειστικά παραδείγματα με φυσικά
φαινόμενα (ο Αριστοτέλης πολύ συχνά επιστρατεύει απλά και συγκεκριμένα
παραδείγματα - εμπειρικά δεδομένα της καθημερινής ζωής - για την ενίσχυση των
συλλογισμών του. Δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε πως κανένας άλλος
φιλόσοφος δεν έκανε τα απλά δεδομένα της εμπειρίας, τα απλά δηλαδή
δεδομένα της καθημερινής ζωής, αφετηρία για τη σκέψη του).
Το
πρώτο
παράδειγμα, εκείνο με την κίνηση της πέτρας, διατυπώνεται πλατιά και
είναι σχετικό, όπως θα λέγαμε σήμερα, με το νόμο της βαρύτητας, που είναι νόμος
της φύσης και αποκλείεται να αλλάξει, ενώ το
δεύτερο
, με τη φωτιά, διατυπώνεται
συνοπτικά και είναι σχετικό με την ιδιότητα που έχει ο θερμός αέρας να είναι πολύ
ελαφρός και να διευθύνεται πάντα προς τα επάνω.
Λειτουργώντας λοιπόν ο Αριστοτέλης επαγωγικά, ύστερα από τα παραδείγματα
γενικεύει: τίποτα δεν μπορεί να λειτουργήσει με τρόπο διαφορετικό από εκείνον
που ορίζει η φύση, όσο και αν προσπαθεί κανείς γι' αυτό
(οὐδέν ἄλλως ἐθισθείη...)
οὔτ’ ἄρα φύσει οὔτε παρά φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί, ἀλλά πεφυκόσι μέν ἡμῖν
δέξασθαι αὐτάς, τελειουμένοις δέ διά τοῦ ἔθους:
Τώρα προκύπτει ένα νέο συμπέρασμα:
οὔτ' ἄρα φύσει οὔτε παρά φύσιν
ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί
και δίνουμε τις σκέψεις (τις «προκείμενες») που εννοούνται
και το στηρίζουν: