10 / 18
λέξεις, ότι δηλαδή το «λέγεσθαι» ταυτίζεται με το «εἶναι».
Αυτό σημαίνει ότι η
πραγματική ουσία των όντων βρίσκεται μέσα στην ίδια την ονομασία που έχουν
δώσει οι άνθρωποι στα όντα αυτά˙ όλα τα φυσικά πράγματα είναι ακριβώς όπως τα
δηλώνουν οι λέξεις˙ η ονοματολογία αποκαλύπτει την πραγματική ουσία των
ανθρώπινων ιδιοτήτων. Υποστηρίζει, λοιπόν, ότι η λέξη «ηθική» παράγεται από τη
λέξη
ἔ
θος
,
που σημαίνει:
συνήθεια, εθισμός, τρόπος συμπεριφοράς που
παρατηρείται συχνά και κατ' επανάληψη
(ως προς τη λέξη ήθος, αυτή είναι
εκτεταμένος τύπος της λέξης
ἔ
θος
:
το Η προφερόταν ΕΕ).
8
Φυσικά τέτοιες απόψεις ο Αριστοτέλης τις είχε ακούσει και τις είχε διδαχθεί από τον
Πλάτωνα
9
.
Αφού λοιπόν οι ηθικές αρετές είναι αποτέλεσμα συνήθειας και επανάληψης και για
την απόκτησή τους βασικό ρόλο παίζει ο εθισμός, την ευθύνη για την κατάκτηση της
αρετής έχει κυρίως αυτός που με θέληση και επιμονή ασκείται στην αρετή:
ο μα-
θητής.
Σοφός
λοιπόν (=φορέας γνώσεων) γίνεται κανείς κατά κύριο λόγο με τη βοήθεια
και τη συμπαράσταση ενός δασκάλου,
αγαθός
όμως (=φορέας αρετής) γίνεται
10
α) με τη θέλησή του (πράγμα που κατά βάθος σημαίνει προσωπική επιλογή)
β) με την επιμονή του στη διαδικασία της άσκησης.
11
8
Και σήμερα αναγνωρίζεται η ετυμολογική συγγένεια των λέξεων «ἦθος» και «ἔθος». Ο Γ.
Μπαμπινιώτης σημειώνει: «αρχ. ἦθος, του οποίου η συνεσταλμένη βαθμίδα απαντά στο ουσ.
ἔθος».
9
Πρβλ.
Νόμοι
792 ε 1-2:
κυριώτατον γάρ οὖν ἐμφύεται πᾶσι τό πᾶν ἦθος διά ἔθος.
10
Προς το τέλος των
Ηθικών Νικομαχείων
(1179 b 20 κ. εξ.) ο Αριστοτέλης θυμάται τις
διάφορες απόψεις που διατυπώθηκαν για το πώς τελικά γίνονται ἀγαθοί οι άνθρωποι:
«γίγνεσθαι δ’ ἀγαθούς οἴονται οἵ μέν φύσει οἵ δ’ ἔθει οἵ δέ διδαχῇ», για να καταλήξει ο ίδιος
να αποκλείσει στο τέλος και τη φύση, η οποία στο κάτω κάτω δεν εξαρτάται από μας, και τη
διδαχή (το λόγο), που δεν φέρνει αποτέλεσμα σε όλους, και να τονίσει τη σημασία που έχει
το να καλλιεργηθεί
τοῖς ἔθεσι,
άρα με σύστημα και υπομονή, η ψυχή του νέου, όπως
καλλιεργείται η γη που θα θρέψει το σπόρο.
11
Kατά τον Αριστοτέλη η πράξη δεν εξαντλείται στη σφαίρα του λόγου· και γι' αυτό και η αρετή
δεν είναι ολοκληρωτικά διδακτή, καθώς πάλι ο Σωκράτης νόµιζε. Στο κέντρο όπου γεννιέται η
πράξη, στο βουλητικό, συνυπάρχει µε το λόγο και το άλογο στοιχείο της όρεξης, της επιθυµίας.
Και για να καµφθεί αυτό, σε τρόπο που η διδαχή να είναι γόνιµη, πρέπει να δουλευθεί σαν τη
γη που θα θρέψει το σπόρο. Το δούλεµα αυτό γίνεται µε τον
εθισμό
στην ενάρετη πράξη. Για
να τελεσφορήσει η επιταγή του λόγου, πρέπει να βρει µια ψυχή προδιατεθειµένη· πρέπει να
έχει µε την άσκηση, την τυχαία ή την αναγκαστική, δηµιουργηθεί ένα ήθος πρόσφορο για να
δεχθεί την επιταγή του λόγου. «Ἡ ἠθική ἀρετή
ἐξ ἔθους περιγίγνεται», (Κ. Τσάτσος,
Η κοινωνική
φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων
, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1996, σ. 234 – 235).