9 / 18
φρόνησις, νοῦς,
σοφία
Με
διδασκαλία.
΄Ελλογο και
ταυτόχρονα
άλογο
Ηθική
Δικαιοσύνη,
ανδρεία
σωφροσύνη, κ.λ.π.
Ηθικές αρετές:
Με
εθισμό
.
ἡ μέν διανοητική τό πλεῖον ἐκ διδασκαλίας ἔχει καί τήν γένεσιν καί τήν
αὔξησιν, διόπερ ἐμπειρίας δεῖται καί χρόνου:
Η διανοητική αρετή γεννιέται, καλλιεργείται και αυξάνει κυρίως με τη
συστηματική
διδασκαλία
και απαιτεί α) πείρα και β) ορισμένα χρονικά στάδια και διαδικασίες, για
να γίνει κτήμα εκείνου που τη διδάσκεται. Στο κείμενο αναφέρεται ότι η γένεση και
η επαύξηση της διανοητικής αρετής οφείλεται κατά κύριο λόγο
(τό πλεῖον)
στη
διδασκαλία.
5
Ευνόητο λοιπόν είναι ότι, αφού οι διανοητικές αρετές οφείλονται στη διδασκαλία,
δηλαδή είναι μεταδόσιμες, την κύρια ευθύνη για τη μετάδοσή τους έχει η
εκπαίδευση και οι φορείς της
(οι δάσκαλοι).
6
ἡ δ’
ἠθική ἐξ ἔθους περιγίνεται, ὅθεν καί τοὔνομα ἔσχηκε μικρόν παρεκκλῖνον
ἀπό τοῦ ἔθους:
Η απόκτηση της ηθικής αρετής οφείλεται στον εθισμό
(ἔθος),
στη συνήθεια που
δημιουργείται με την επανάληψη. Για να στηρίξει αυτή τη θέση, ο Αριστοτέλης
χρησιμοποιεί την ετυμολογική συγγένεια που έχει η λέξη ηθική με τη λέξη
ἔθος.
Είναι γνωστή η προσπάθεια των αρχαίων Ελλήνων να ετυμολογήσουν λέξεις,
προκειμένου να προσδιορίσουν την αρχική τους σημασία. Βέβαια η ετυμολόγηση
δεν ήταν πάντοτε ασφαλής, δεδομένου ότι σε μια τόσο πρώιμη εποχή η επιστήμη
της Γλωσσολογίας ήταν άγνωστη και οι ασχολούμενοι με το θέμα αυτό δεν είχαν
ανακαλύψει τους νόμους και τις λειτουργίες της γλώσσας. Είναι φυσικό, λοιπόν,
πολλές ετυμολογικές παρατηρήσεις τους να είναι αυθαίρετες.
7
΄Ετσι και ο
Αριστοτέλης πιστεύει ότι τα πράγματα είναι έτσι ακριβώς όπως τα δηλώνουν και οι
5
Βλ. Ασπάσιος,
Commentaria Aristotelica
XIX, σ. 37, 13 κ.εξ.:
Διανοητικαί δέ εἰσι σοφία καί
φρόνησις. Ἡ μέν οὖν σοφία ἐπιστήμη ἐστίν, πᾶσα δέ ἐπιστήμη ἐκ διδασκαλίας.
6
Η απλή αναφορά της διανοητικής αρετής γίνεται εδώ μόνο για μεθοδολογικούς λόγους: για
να γίνει η διάκριση των αρετών σε δύο είδη και να φανεί η διαφορετική προέλευση του κάθε
είδους. Διεξοδικά θα γίνει λόγος για τη διανοητική αρετή στο έκτο βιβλίο.
7
Κάτι τέτοιο συμβαίνει για παράδειγμα στον πλατωνικό διάλογο «Κρατύλος».