15 / 18
Γιά να ενισχύσει το συμπέρασμα ότι οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ
φύσεως, αφού γεννιούνται με τον εθισμό, ο Αριστοτέλης φέρνει δύο πολύ
παραστατικά και πειστικά παραδείγματα με φυσικά φαινόμενα (ο Αριστοτέλης πολύ
συχνά επιστρατεύει απλά και συγκεκριμένα παραδείγματα - εμπειρικά δεδομένα
της καθημερινής ζωής - για την ενίσχυση των συλλογισμών του. Δεν θα ήταν
υπερβολή να λέγαμε πως κανένας άλλος φιλόσοφος δεν έκανε τα απλά
δεδομένα της εμπειρίας, τα απλά δηλαδή δεδομένα της καθημερινής ζωής,
αφετηρία για τη σκέψη του).
Το
πρώτο
παράδειγμα, εκείνο με την κίνηση της πέτρας, διατυπώνεται πλατιά και
είναι σχετικό, όπως θα λέγαμε σήμερα, με το νόμο της βαρύτητας, που είναι νόμος
της φύσης και αποκλείεται να αλλάξει, ενώ το
δεύτερο
, με τη φωτιά, διατυπώνεται
συνοπτικά και είναι σχετικό με την ιδιότητα που έχει ο θερμός αέρας να είναι πολύ
ελαφρός και να διευθύνεται πάντα προς τα επάνω.
Λειτουργώντας λοιπόν ο Αριστοτέλης επαγωγικά, ύστερα από τα παραδείγματα
γενικεύει: τίποτα δεν μπορεί να λειτουργήσει με τρόπο διαφορετικό από εκείνον
που ορίζει η φύση, όσο και αν προσπαθεί κανείς γι' αυτό
(οὐδέν ἄλλως ἐθισθείη...)
2. Στην Αντιγόνη του Σοφοκλή η ομώνυμη ηρωίδα, στην προσπάθειά της να
κεντρίσει τη φιλοτιμία της αδελφής της Ισμήνης και να πετύχει τη βοήθειά της στην
ταφή του Πολυνείκη κλείνει το λόγο της ως εξής:
οὕτως ἔχει σοι ταῦτα, καί δείξεις τάχα
εἴτ' εὐγενής πέφυκας, εἴτ' ἐσθλῶν κακή. (στ. 37 - 38)
Η ηθική που προβάλλει στο απόσπασμα η κόρη του Οιδίποδα συμφωνεί με όσα
υποστηρίζει ο Αριστοτέλης στο κείμενό σας;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Ο Σοφοκλής ακολουθεί την αριστοκρατική αντίληψη, σύμφωνα με την οποία την
αρετή μπορούν να έχουν μόνο οι ευγενείς, οι άριστοι. Η αντίληψη αυτή απαντάται
σε πολλούς συγγραφείς (βλ. ΄Ομηρο,
Οδύσσεια
χ 347 – 348 ή Πίνδαρο, 9
ος
Ολυμπιόνικος
στ. 100 κ.εξ:
τό δέ φυᾷ κράτιστον ἅπαν· πολλοί δέ διδακταῖς
ἀνθρώπων ἀρεταῖς κλέος ὤρουσαν ἀρέσθαι
). Η παλιά αυτή αριστοκρατική
αντίληψη, σύμφωνα με την οποία αξιόλογος είναι μόνο ο άνθρωπος που έχει
φυάν,
που είναι δηλαδή φορέας δώρου της φύσης, δηλαδή του θεού, δεν έχει πια την
έγκριση του Αριστοτέλη. Ο Αριστοτέλης απορρίπτει την παλιά αριστοκρατική